ΝΕΑ ΑΦΗΣΙΑ - ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΑΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙ

Η Σάρτη είναι ένα γραφικό χωριό της Χαλκιδικής.

Δημοφιλής για τις δαντελωτές παραλίες της, και την καταγάλανη θάλασσα. Ο ορεινός όγκος του Αγίου Όρους από όπου ξεπροβάλλει ο ήλιος προσφέρει ένα υπέροχο θέαμα. Το χειμώνα το χωριό έχει ελάχιστους κατοίκους, το καλοκαίρι όμως μπορεί να φτάνει και να ξεπερνά τους 20.000 τουρίστες, τα τελευταία χρόνια οι περισσότεροι από τις βαλκανικές χώρες.

Η Σάρτη δεν είναι όμως μόνο παραλία, θάλασσα και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Η ιστορία της είναι σα βγαλμένη από μυθιστόρημα φαντασίας.

Οι κάτοικοί της ήρθαν από τη θάλασσα του Μαρμαρά ξεριζωμένοι μεν, αλλά όχι κυνηγημένοι.

Η Σμύρνη καταστράφηκε στις 12 Σεπτέμβρη 1922. Μέσα σε ελάχιστες μέρες ξεκίνησαν να φεύγουν από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας και της θάλασσας του Μαρμαρά στην Προποντίδα απέναντι από την Κωνσταντινούπολη, οι χριστιανοί γιατί φοβήθηκαν για την μοίρα τους.

Την Κυριακή 15 Οκτωβρίου 1922 οι Αφησιανοί λειτουργήθηκαν στις εκκλησιές τους, κοινώνησαν και τέλεσαν τρισάγιο για τις ψυχές των ανθρώπων που ήταν θαμμένοι εκεί.

Αμέσως μετά όλοι μαζί πήγαν στο νεκροταφείο του χωριού, διάβασαν τρισάγιο σε όλους τους τάφους, και άφησαν μια εικόνα του Αγίου Νικολάου.

Στα απομνημονεύματά του ο Ι. Λουκάκης αναφέρει ότι τρία χρόνια μετά τον ξεριζωμό τους, ο πλοίαρχος Θεοδόσης Μπόλκας έφτασε στην Αφησιά ( Avsha στα τουρκικά) για εμπόριο. Στα σπίτια του χωριού ζούσαν πια Τουρκοκρήτες. Αναθυμόνταν με νοσταλγία και καημό την Κρήτη τους που άφησαν πίσω, ενώ οι γηγενείς Τούρκοι της περιοχής αναθυμόνταν με αγάπη τους χριστιανούς της Αφησιάς. 
Την εικόνα του Αγίου Νικολάου την πρόσεχαν μέχρι τότε, και την έδωσαν στον Έλληνα πλοίαρχο να τη φέρει στην Ελλάδα.

Άρχισαν να μαζεύουν τα πολύτιμα αντικείμενα. Η προοπτική ήταν ότι μόλις ησύχαζαν τα πράγματα θα γύριζαν στα σπίτια τους. Ο παππούς της μητέρας μου άφησε το κλειδί του σπιτιού στον Τούρκο γείτονά του (μοιράζονταν από πάντα την ίδια αυλή) να προσέχει το σπίτι όσο η οικογένεια θα έλειπε. Αυτό έγινε σχεδόν με όλες τις οικογένειες των χριστιανών. 

Την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 1922 επιβιβάστηκαν στο υπερωκεάνιο «Κωνσταντινούπολη»,  1500 ψυχές με τα υπάρχοντά τους και ξεκίνησαν το ταξίδι για την άλλη πατρίδα, την Ελλάδα.

Το Υπερωκεάνιο "Κωνσταντινούπολη", κατασκευασμένο το 1897 με εκτόπισμα 11.456 τόνων

Πριν ανέβουν οι τελευταίοι, άνοιξαν τους κρουνούς των βαρελιών των κρασιών και το ποτάμι που δημιουργήθηκε έφτασε ίσαμε τη θάλασσα και την έβαψε κόκκινη.

Οι πρόσφυγες έφτασαν στον Πειραιά και από εκεί τους πήγαν στο Λαύριο. Το κράτος με αρωγό ιδιώτες κάλυψε τις πρώτες ανάγκες  των προσφύγων για σίτιση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και προσωρινή στέγαση.

Το πρώτο διάστημα ανέχονταν τις αντίξοες συνθήκες διαβίωσης, θεωρώντας προσωρινή την παραμονή τους στην Ελλάδα. Πίστευαν ότι δεν θα αργήσει η μέρα της επιστροφής.

Με την υπογραφή της ελληνοτουρκικής σύμβασης για την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών στις 30 Ιανουαρίου 1923 και την επικύρωσή της από τη Συνθήκη της Λωζάνης τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου και μάλιστα με αναδρομικότητα, συνειδητοποίησαν ότι το όνειρο της επιστροφής δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί.  
Λίγο μετά παρέλαβαν έγγραφα της εκτιμητικής επιτροπής για την περιουσία τους στην Τουρκία. 

Συζητήθηκε να μεταφέρουν τους Αφησιανούς στα Καλύβια ή στη Φώκαια της Αττκής. Αρνήθηκαν.. Η επόμενη πρόταση ήταν να μεταφερθούν σε μια περιοχή της Χαλκιδικής η οποία μετέπειτα κατοικήθηκε από τους πρόσφυγες των Μουδανιών. Όλο αυτό το διάστημα των δύο χρόνων, τρεις Αφησιανοί που δούλευαν στα μέρη της Σιθωνίας, είπαν στους συμπολίτες τους ότι «υπάρχει μια περιοχή στην οποία τις ελιές τις μαζεύουν με τα φτυάρια και τις βάρκες τις δένουν στα μπαρμπούνια και μετά τα κόβουν με το πριόνι». Εννοούσαν ότι υπήρχε πλούσια ελαιοκαρπία, και αφθονία ψαριών. Έτσι αποφασίστηκε οι πρόσφυγες της Αφησιάς να μετεγκατασταθούν στην περιοχή της Σάρτης το 1924. 

Η μόνη πληροφορία που υπάρχει για την περιοχή είναι από τον Ηρόδοτο, ο οποίος αναφέρει το βασιλιά Σάρτιο. Τότε η Σάρτη ήταν μια από τις σπουδαιότερες πόλεις -κράτη της Χαλκιδικής. Τη Σάρτη την ξανασυναντάμε στους νεότερους χρόνους και σχετίζεται με το κτήμα -μετόχι του Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους στην περιοχή "Ο Σάρτης". 

Στο μετόχι αυτό έφεραν τους πρόσφυγες μέχρι να φτιαχτούν τα σπίτια στο χωριό. Ζούσαν 70 οικογένειες, δύο και τρεις μέσα σε ένα κελί. Τα δωμάτια λίγα στο Μετόχι για να στεγάσουν όλες τις οικογένειες που ήρθαν στην περιοχή. Μοιράζονταν ένα φούρνο, μια κουζίνα, ένα τζάκι......

 και τη θέα......

.

Αργότερα εκεί στεγάστηκε το δημοτικό σχολείο μέχρι να φτιαχτεί στο χωριό  το καινούριο.

Μέχρι το 1965 στο Μετόχι μένει ένας καλόγερος και το προσέχει. Το 1976 πωλείται σε ένα δασικό συνεταιρισμό και αφήνεται στη φθορά του χρόνου.......

Βλέποντας φωτογραφίες του χωριού στην Τουρκία και φωτογραφίες του καινούριου χωριού, κάνει εντύπωση η ομοιότητα των δύο περιοχών! 

Η Αφησιά στην Τουρκία.

Η Αφησιά στη Χαλκιδική.

Ωστόσο μέσα στην δυστυχία τους ήταν από τους τυχερούς πρόσφυγες. Στο διπλανό χωριό που πήγαν τους Μαρμαρινούς, το Αγιορείτικο Μοναστήρι του Γρηγορίου δεν παραχώρησε το μετόχι του. Οι Μαρμαρινοί πέθαιναν μαζεμένοι από ελονοσία και άλλες ασθένειες. Αναγκάστηκαν πολλοί να φύγουν από την περιοχή νωρίς. Άλλοι για Θεσσαλονίκη, άλλοι στην Εύβοια.
Αντίθετα, οι Αφησιανοί δεν εγκατέλειψαν τον τόπο. Στο Μετόχι είχαν στέγη, νερό για να πιουν και να πλυθούν από τη δεξαμενή δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.

Η εκκλησία της περιοχής αρχικά ήταν αφιερωμένη στη μνήμη των 40 μαρτύρων. Οι Αφησιανοί αφιερώνουν το εκκλησάκι στον Αι-Γιώργη για να τους θυμίζει τη δική τους εκκλησία που εγκατέλειψαν στην Τουρκία.

Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στην Τουρκία από τον 16ο αιώνα μ.Χ.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο τωρινό χωριό. Τώρα η εκκλησία έχει καθαριστεί με αμμοβολή και έχουν φύγει οι σοβάδες που την κάλυπταν.....

Είχε ήδη ιδρυθεί το Ταμείο Περιθάλψεων Προσφύγων από τον Νοέμβριο του 1922 και αυτοί έφεραν μια γερμανική εταιρία να χτίσει τα πρώτα τσιμεντένια σπίτια στα παράλια της περιοχής.

Σώζονται αρκετά από αυτά τα σπίτια..... ακόμα. Όταν φύγουν και οι τελευταίοι γέροι από τη ζωή, αμφιβάλλω αν θα παραμείνουν όρθια. Το πιο πιθανό να γκρεμιστούν στο βωμό της τουριστικής εκμετάλλευσης.

Έφεραν τις πρώτες οικογένειες. Το χωριό έχει χωροταξικό σχεδιασμό καθώς στην περιοχή είχε έλη και φτιάχτηκαν όλα από την αρχή. 

Τα τελευταία σπίτια που χτίστηκαν ήταν πέτρινα.

Σήμερα σώζονται μόνο ελάχιστα από αυτά. Δύο είναι παρατημένα, ένα τρίτο κατοικείται συνεχώς από την ίδια οικογένεια γενιά προς γενιά. Άλλα είναι σοβαντισμένα και βαμμένα οπότε δεν ξεχωρίζει το υλικό με το οποίο χτίστηκαν.

Το μόνο πέτρινο σπίτι που βρήκα ανέπαφο κατοικείται από την οικογένεια Μπόλκα.

Το 1984 δημιουργήθηκε ο πολιτιστικός σύλλογος Αφησιά με στόχο την διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και παράδοσης του χωριού.

Με τα χρόνια το ενδιαφέρον για το σύλλογο μειώθηκε, ωστόσο το 2006 ξαναζωντάνεψε μετά από πρωτοβουλία νέων ανθρώπων που ενδιαφέρθηκαν να διατηρήσουν την κληρονομιά αυτή. Ας μην ξεχνάμε ότι έχουν ήδη πεθάνει όλοι οι πρόσφυγες που ήρθαν από την Προποντίδα! Παραχωρήθηκε στο σύλλογο το παλιό σχολείο του χωριού (σχολείο δύο τάξεων τότε) και έγινε Πολιτιστικό Κέντρο.

 Εκεί φυλάσσονται κειμήλια που έφεραν οι πρόσφυγες από την παλιά Αφησιά καθώς και πράγματα που χρησιμοποιούσαν οι γέροι κάτοικοι του χωριού.

Τα παρακάτω είναι μαξιλαράκια για μεντέρι (καναπές). Τα κορνιζάρισαν για να διατηρηθούν...

Σκεύη καθημερινής χρήσης.

Σερβίτσια για επίσημες περιστάσεις.

Έπιπλα εκείνης της εποχής.

Αριστερά στη φωτογραφία το δικράνι για τα στάχυα, το καλάθι για μάζεμα φρούτων, κρεμασμένο επάνω το καντάρι, στο βάθος τα μεσαριά για το ζέψιμο των ζώων για όργωμα, κάτω ένα σαμάρι, στο βάθος το μπαούλο, καζάνια και πάνω από αυτά, το καζάνι για την απόσταξη του τσίπουρου.

Ο αποστακτήρας του τσίπουρου.

Παραδοσιακές φορεσιές. Αν και οι Μικρασιάτες ήταν βρακοφόροι και όχι τσολιάδες!

Το ραδιόφωνο.

Η ραπτομηχανή.

Το μαγκάλι.

Χρήματα, τουρκικά και ελληνικά.

Προικοσύμφωνο αρραβώνα του 1891.

Προικοσύμφωνο γάμου και στέφανα.

Στο Πολιτιστικό Κέντρο φυλάσσονται πολλά τουρκικά έγγραφα, καθώς και έγγραφα της περιόδου 1926-1960. 

Επίσης υπάρχουν διπλώματα που δόθηκαν σε παλιούς Αφησιανούς εις ένδειξη τιμής για τον αγώνα τους στην Εθνική Αντίσταση και στην Κύπρο.

Γράμμα φαντάρου στους γονείς του με φωτογραφία καρτ ποστάλ.

Μπορεί κάποιος να δει και φωτογραφίες της επόμενης γενιάς, μικρά παιδιά σε διάφορες εκδηλώσεις.

Μαζί τους είχαν φέρει και σχολικά βιβλία. Δύο από αυτά φαίνονται στις παρακάτω φωτογραφίες. 

Γαλλικό αλφαβητάριο με ελληνο-τουρκική μετάφραση του 1906.

Το χωριό Avsha στην Τουρκία καταστράφηκε από μεγάλο σεισμό το 1935. Ισοπεδώθηκαν τα πάντα. Σήμερα είναι τουριστικός προορισμός Τούρκων αλλά και Ευρωπαίων. Στην Νέα Αφησιά βλέπεις τον ήλιο να ανατέλλει πίσω από το Άγιο Όρος, στην Παλαιά Αφησιά βλέπεις τον ήλιο να δύει πίσω από το απέναντι βουνό.......

Πηγές: passagetoellis.gr, afisia.gr. 
Η κυριότερη πηγή όμως ήταν συζητήσεις με ηλικιωμένους που γεννήθηκαν λίγα χρόνια μετά την άφιξη των γονιών τους στην περιοχή.
Φωτογραφικό υλικό για το πρώτο "σπίτι" των Αφησιανών, το Μετόχι,  στον παρακάτω σύνδεσμο:
http://www.youtube.com/watch?v=apag19qOBpM#t=304